O gustach się dyskutuje

Hanna Pushkarova Bereginia. Kobieta, która chroni nasz świat, 2022 wycinanka grafika ukraińska młoda sztuka aukcja

Współczesna sztuka ukraińska – wprowadzenie do katalogu aukcyjnego

Ten tekst to refleksja na temat 1 Aukcji Sztuki Ukraińskiej. Przybliży to, w jaki sposób powstał katalog aukcji oraz powody, dla których postanowiliśmy ją zorganizować. W ten sposób i w tej formule. Mam nadzieję, że przybliży też bardzo ciekawą współczesną sztukę ukraińską, która jest z jednej strony integralnym elementem rozwoju sztuki europejskiej i światowej, a z drugiej jest jednak intrygująco odmienna i świeża w wyrazie.

Nietypowa sytuacja

To nie jest typowa aukcja i typowy katalog aukcyjny. Przede wszystkim dlatego, że czas mamy szczególny. Staramy się w Xanadu odpowiadać na wymagania tego czasu. Wierzę, że robimy to dobrze, a przynajmniej najlepiej jak potrafimy.

Reakcja środowiska artystycznego

Już w pierwszym dniu wojny ukraińsko-rosyjskiej polskie środowisko artystyczne gotowe było do pomocy. Odczuwaliśmy wręcz w Xanadu presję, aby coś zrobić. Ta presja wywierana była przez polskich artystów, którzy chcieli przekazywać prace na cel charytatywny i przez polskich kolekcjonerów, którzy chcieli pomóc i pytali wprost „gdzie wpłacić”? Bardzo szybko powstało kilka, a potem kilkanaście inicjatyw aukcji charytatywnych organizowanych przez domy aukcyjne i galerie, z których dochód przeznaczony został na różne cele pomocowe. Działania kolegów z branży i całego środowiska budzą nasze uznanie, ale jednocześnie pozwalają nam działać trochę wolniej, a dzięki temu inaczej.

Co dalej?

Szybkie zebranie funduszy pomocowych to ważna sprawa. Zadaliśmy sobie jednak w Xanadu pytanie o to, co dalej. Do Polski trafiło wielu twórców z Ukrainy. Wielu też w Ukrainie pozostało, ale bez możliwości zarabiania w zawodzie (a często bez możliwości zarabiania w ogóle). W Ukrainie działają galerie sztuki, centra sztuki współczesnej i prywatni kolekcjonerzy. Jest jednak oczywiste, że w czasie wojny sztuka nie jest priorytetem.

Dlatego postanowiliśmy przygotować aukcję, która nie jest typową aukcją charytatywną dla Ukrainy, a jest Aukcja Sztuki Ukraińskiej, czyli ofertą prac ukraińskich twórców. Naszym priorytetem jest przedstawienie tych artystów na polskim rynku sztuki i zarekomendowanie ich twórczości polskim kolekcjonerom. Tak samo istotny jak wynik finansowy aukcji jest też efekt w postaci wprowadzenia do obiegu nazwisk artystów, opublikowanie na portalach aukcyjnych ich not biograficznych i pokazanie wyników sprzedaży ich prac w notowaniach. Chodzi o to, aby obecność sztuki ukraińskiej na naszym rynku była trwała. Dysponujemy też w Xanadu portfoliami przygotowanymi przez każdego z twórców, którymi chętnie będziemy się dzielić z kolekcjonerami i innymi galeriami.

Metoda kolejnych przybliżeń

W katalogu aukcji prezentujemy prawie 90 prac autorstwa 50 twórców. Jak doszło do tego, że udało nam się przygotować taki katalog? Kiedy przystępowaliśmy do pracy, znaliśmy w Xanadu czworo artystów i artystek ukraińskich, którzy współpracowali z nami od jakiegoś czasu. Ustaliliśmy, że koncepcja aukcji jest ich zdaniem sensowna, ale w dotarciu do innych twórców z Ukrainy nie mogą nam pomóc. Środowisko artystów ukraińskich w Polsce nie jest zjednoczone. Liczyliśmy, że jest np. jakaś grupa na Facebooku, wokół której skupiają się artyści z Ukrainy. To było jednak tylko nasze pobożne życzenie. Nic takiego nie istnieje.

Poprosiliśmy o pomoc te osoby, z którymi współpracujemy na co dzień, czyli polskich artystów. Napisaliśmy wprost, jaki mamy pomysł oraz w czym tkwi problem. Nie ukrywaliśmy też faktu, że skala projektu nie jest w krótkim czasie do udźwignięcia dla niewielkiego zespołu domu aukcyjnego, więc liczymy, że część działań wezmą na siebie.

Nie zawiedliśmy się. Co więcej, reakcja środowiska nas zaskoczyła, bo część osób włączyła się w akcję instytucjonalnie. Informacja o naszej aukcji pojawiła się na stronach internetowych większości artystycznych uczelni wyższych oraz na stronach stowarzyszeń artystycznych. Artyści przesyłali nasze maile dalej, udostępniali posty, pomagali nam docierać do ukraińskich artystów, których znali, z którymi kiedyś uczestniczyli w wystawach czy w plenerach. Dzięki temu dowiadywali się też o ich losach, często od razu oferując pomoc daleko wykraczającą poza naszą inicjatywę.

Skala problemów, które udało się rozwiązać

Przygotowując aukcję nie zdawaliśmy sobie do końca sprawy ze skali problemów, jakie będą jej towarzyszyć. Po pierwsze problemów językowych. Sporo kwestii technicznych w pierwszym momencie „poległo w przekładzie”. Po drugie emocjonalnych. Każdy kontakt to ludzka historia… Po trzecie logistycznych. Ukraina, podobnie jak Polska jeszcze kilkanaście lat temu, wymaga pozwolenia na wywóz każdego dzieła sztuki. Nawet takiego, które jest autorstwa przewożącego je artysty. Dlatego wiele osób uchodząc do Polski nie zabrało z Ukrainy swoich prac. Nie zabrało ich też z powodów oczywistych – technicznie nie było to możliwe. To duże obiekty, ciężkie i trudne w transporcie.

A mimo to…

Wszystkie prace, które znajdują się w katalogu aukcji, znajdziecie też na wystawie przedaukcyjnej. Każda praca do nas dotarła. Niewielka część powstała już w Polsce, część została “przemycona” przez samych autorów, inne przesyłano w powracających konwojach z pomocą humanitarną czy dzięki otwartości kierowców busów, docierających z granicy na warszawski Dworzec Zachodni. Część prac ma nie bez powodu niewielkie formaty. Patrzcie na nie tak, jakby były ogromne!

Kto zarabia na sprzedaży prac?

Cały dochód uzyskany ze sprzedaży prac zostanie wypłacony twórcom. Uznaliśmy, że oni najlepiej wiedzą, jak rozdysponować zarobione pieniądze. Czy przydadzą się one bardziej tu, czy bardziej w Ukrainie. Na potrzeby ich i ich rodzin, innych uchodźców, wojska czy na pomoc humanitarną. Nie wnikamy. Wiemy, że zostaną wydane najlepiej, jak tylko się da.

Opłata aukcyjna wynosząca standardowe 20% przeznaczona została na cele marketingu aukcji. Zależy nam, aby licytacje były wysokie, a informacja o aukcji dotarła do szerokiego grona miłośników sztuki.

Aukcja jest wspierana przez środowisko rynku sztuki. Portale Artinfo.pl i Onebid.pl nie pobierają opłat za umieszczanie katalogu oraz opłat od wylicytowanych obiektów, a model 3D wirtualnego spaceru przygotowały Wnętrza 3D nieodpłatnie. Licytuje charytatywnie Piotr Firan.

Jaka więc jest ta sztuka ukraińska?

Współczesna sztuka ukraińska, jaką prezentujemy w tym katalogu aukcyjnym, nie odzwierciedla doświadczenia wojny. W każdym razie nie wprost. Prace w zdecydowanej większości powstały wcześniej i nie stanowią odpowiedzi na bieżące wydarzenia. Musimy jednak pamiętać, że dla Ukraińców wojna trwa od aneksji Krymu, a specyficzny nastrój niepokoju towarzyszy wielu pracom. Nie ma tu jednak „taniej publicystyki”, a komentarz sytuacyjny wymaga od widza głębszej refleksji.

Ponadto wiele z prezentowanych dzieł jest typowych dla twórczości danego artysty i rozwija jego twórcze dociekania, które prowadzi on od lat. Niekoniecznie sztuka musi być reaktywna. Czasami najsilniejszą reakcją jest brak reakcji i konsekwentne tworzenie tego, co „swoje i własne”.

Sztuka ukraińska z jednej strony to po prostu sztuka światowa i europejska. Podobnie jak w każdej innej sztuce narodowej, panuje tu XXI-wieczny mix stylistyk od abstrakcji do figuracji we wszystkich odmianach. Z drugiej strony odnajdziemy w niej, a przynajmniej w dorobku części artystów, piętno odmienne, oryginalne, świeże i specyficznie lokalne, w dobrym tego słowa znaczeniu. Do tego dochodzi precyzja warsztatowa czy niemal kult warsztatu. Czasami wyraża się on w precyzji i dokładności, co widać naocznie, ale częściej w rzetelności rzemieślniczej, na którą dopiero nakładana jest reakcja i swoboda twórcza. Ten ostatni aspekt szczególnie silnie dociera w grafice i rzeźbie.

Specyfika stylistyczna współczesnej sztuki ukraińskiej najsilniej przejawia się w czterech obszarach. Po pierwsze w czystości abstrakcji geometrycznej. Po drugie w czerpaniu z brutalizmu i świadomego prymitywizmu form. Po trzecie z inspiracji formą folkloru – wycinanki, lalkarstwa, rzeźby w drewnie czy specyfiki drzeworytu, czyli łuboka. Na koniec dotyka nas w tej sztuce pewna bizantyjska ozdobność i dekoracyjność. Niekiedy wszystkie te elementy stanowią konglomerat wyrazu prac jednego twórcy.

Kim są twórcy?

W katalogu 1 Aukcji Sztuki Ukraińskiej znajdują się prace artystów o wybitnym, docenianym dorobku twórczym, którzy mają na koncie wyrażoną w dziesiątkach lat karierę, popartą wystawami w prestiżowych galeriach Ukrainy i Europy, nagrodami i publikacjami. Obok nich swoje prace wystawiają twórcy młodości, którzy już zdobyli uznanie i zostali zawiązani, a także osoby bardzo młode, które właśnie dopiero debiutują. W dorobku twórców pozwalają się zorientować noty biograficzne. Z tego powodu przykładaliśmy dużo dbałości, aby móc je opublikować, choć często dostarczenie przygotowanej dobrze noty i portfolio w obecnej sytuacji stanowiło dla artysty spore wyzwanie.

Twórczość artystów i artystek ukraińskich pozwala nam lepiej zrozumieć, jaka jest współczesna Ukraina. Dziś szczególnie chcemy to zrozumieć. Współczesna sztuka ukraińska ma odrębną narrację. Jest czuła zarówno na historię oraz aktualne wydarzenia społeczne czy polityczne, jak i na tradycję. Wszystko filtruje przez pryzmat ogólnoeuropejskich czy światowych doświadczeń.

Subiektywny rzut oka

Demokratycznie chciałbym polecić Waszej uwadze – uwadze miłośników sztuki, kolekcjonerów i osób, które chcą poprzez poparcie dla sztuki udzielić wsparcia Ukrainie i artystom ukraińskim – wszystkie prace, jakie znajdują się w aukcyjnym katalogu.

Zapewne podobać będą się Wam nieco inne prace niż mnie. Osobiście jednak mam swoje preferencje. To prace, które zwróciły moją szczególną uwagę i które uważam za ciekawe i artystycznie frapujące. Dlatego pozwolę sobie na kilka rekomendacji.

W katalogu aukcyjnym przede wszystkim moją uwagę przykuwają prace przygotowane w innych technikach niż malarstwo. Wyróżniają się tu wybitne obiekty uznanego artysty Dmytro Horditsy. Autor łączy w twórczości wszystko, co najciekawsze w sztuce: brutalizm, emocje i czystość transcendencji.

Obok jego prac silnie porusza mnie rzeźba Yany Bachynskiej. Małe, „przemycone” do Polski formy ceramiczne są kwintesencją pierwotnej mitologii słowiańskiej, niepozbawionej dosadnej, szczerej pikanterii. Moje emocje przykuwa też lalka Liudmyly Bezusko, ogromnie działająca na wyobraźnię, będąca wypadkową sprawności warsztatowej i kreatywności.

Ważna dla mnie estetycznie, ale też poprzez klimat i aurę jest ceramiczna rzeźba unikatowa Valentyny Bero. To skrzyżowanie delikatności i mocy, dziewczęcego wdzięku i sakralnej nostalgii, zaklętej w formie dewocyjnej. Pozostając przy ceramice, obie formy ceramiczne Juliji Niedostojnej zaspokajają moją potrzebę rygoru geometrii, a jednocześnie działają swoją elegancją i dekoracyjnością w wysmakowanym stylu.

Z prac na papierze trudno mi jest wybrać faworytów. Bardzo ciekawe są dla mnie monotypie Danylo Kowacha. Graficznie czyste, a jednak bardzo bogate w formie, co generuje ciekawe napięcie. Zupełnie inne, ale pięknie nastrojowe, są grafiki Ireny Lawruszko. Dekoracje dekadenckie wręcz, czerpiące z ludowości dają grafiki i wycinanki Hanny Pushkarowej. Na wyobraźnię także podziałają błyskotliwe grafiki przygotowane przez Ivana Dzisa, stanowiące komentarz aktualny.

Jeśli ktoś zna mnie bliżej prywatnie to wie, że szczególnie jest mi bliska fotografia, której zazwyczaj w Xanadu nie pokazujemy. Dlatego też nie mogłabym nie zwrócić uwagi na zdjęcia przygotowane przez Olenę Morozovą. To bardzo dobra fotografia, pięknie operująca minimalizmem form i kolorem. Mniej znaczy tu więcej.

Na koniec jednak powrót do malarstwa. Zwracam uwagę na wykonany w wielu technikach obraz Natalii Kudriawcewej. To niezwykle finezyjna kompozycja, której wszystkie walory widać tylko na żywo. Praca przygotowana drobiazgowa. Ma wiele niuansów. Jest jak skromna biżuteria, która potrafi zaświecić w odpowiednim momencie. Przedziwnych emocji, ale bardzo silnych dostarczają kompozycje Bozheny Kushnir. Kto raz zobaczy te truskawki, nie potrafi pozbyć się ich przemożnej wizji.

Polecam spotkanie ze sztuka ukraińską. Katalog aukcji oferuje wiele kolekcjonerskich rarytasów i piękne działa dekoracyjne, które pasują do wnętrz. Wierzę, też że część prac w niedługim czasie stanie się dobrą inwestycja, a sztuka ukraińska będzie ważnym tematem w zbiorach sztuki współczesnej nie tylko w Polsce, ale na świecie.

– Agnieszka Gniotek