Droit de suite | Galeria Xanadu

Droit de suite – przewodnik dla kolekcjonerów i artystów

Droit de suite to termin, z którym prędzej czy później spotka się każdy, kto dokonuje zakupów na aukcjach lub w galeriach sztuki. W poniższym tekście wyjaśniamy dokładnie, co on oznacza, w szczególności dla kupującego, ale też dla artysty, czy osoby, która chce odsprzedać w naszej galerii posiadane dzieło sztuki.

1. Czym jest droit de suite?

Droit de suite to majątkowe prawo autorskie umożliwiające twórcy lub jego spadkobiercom uzyskanie wynagrodzenia procentowego w przypadku dokonanej zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego oraz niektórych innych dzieł. Za oryginalne egzemplarze uważa się również kopie, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub oznaczone przez twórcę w inny sposób.

Prawo do wynagrodzenia nie powstaje jednak w sytuacji, w której odsprzedaż następuje wyłącznie w ramach sprzedaży prywatnej (tzn. bez udziału zawodowych pośredników). Ponadto przyjmuje się, że obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia z tytułu droit de suite nie jest objęta odsprzedaż egzemplarzy utworów do muzeów.

Jak definiowana jest odsprzedaż? Odsprzedażą nazywana jest każda sprzedaż, która następuje po pierwszym rozporządzeniu egzemplarzem przez twórcę.

A więc, gdy dzieło sprzedawane jest po raz pierwszy – czy to bezpośrednio przez artystę czy za pośrednictwem galerii lub domu aukcyjnego, prawo to jeszcze nie występuje. Natomiast, gdy po jakimś czasie kolekcjoner postanawia zakupiony obiekt odsprzedać na aukcji lub w galerii, twórca bądź jego spadkobierca ma już prawo otrzymać wynagrodzenie z tytułu droit de suite.

Sytuacje, w ramach których nie występuje zobowiązanie do przeniesienia własności egzemplarza, czyli np. użyczenie lub najem dzieła, nie są podstawą do roszczenia z tyt. droit de suite.

Co dokładnie nazywane jest zawodową odsprzedażą? To wszystkie działania o charakterze odsprzedaży dokonywane w ramach prowadzonej działalności, przez sprzedawców, kupujących, pośredników oraz inne podmioty zawodowo zajmujące się handlem dziełami sztuki lub rękopisami utworów literackich i muzycznych. Pojęcie zawodowej odsprzedaży obejmuje np. działanie na zlecenie zbywcy lub nabywcy, przyjmowanie w komis, pośrednictwo (nawet, jeżeli zbywca jest osobą prywatną). Do przyjęcia zawodowego charakteru odsprzedaży wystarczy, aby chociażby jedna ze stron transakcji zawodowo zajmowała się obrotem dziełami sztuki (showroomy, domy aukcyjne czy galerie sztuki działające także tylko online).

Roszczenie o wypłatę wynagrodzenia z tytułu odsprzedaży powstaje z chwilą zawarcia umowy zobowiązującej sprzedawcę do przeniesienia własności egzemplarza utworu. Od tego momentu podmiot uprawniony (twórca lub spadkobiercy) może żądać wypłaty wynagrodzenia obliczonego zgodnie z zasadami opisanymi poniżej.

Roszczenie o wynagrodzenie jest roszczeniem majątkowym i przedawnia się ono na zasadach ogólnych określonych w art. 118 KC (obecnie jest to 6 lat).

2. Jaka jest wysokość opłaty z tytułu droit i od czego ona zależy?

W przypadku dokonanej zawodowo odsprzedaży oryginalnych egzemplarzy utworu plastycznego lub fotograficznego, twórcy lub jego spadkobiercom przysługuje prawo do wynagrodzenia stanowiącego sumę poniższych stawek (o ile cena sprzedaży jest wyższa niż równowartość 100 EUR bez podatku VAT):

• 5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale do równowartości 50 000 EUR

• 3% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 50 000,01 EUR do równowartości 200 000 EUR, oraz

• 1% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 200 000,01 euro do równowartości 350 000 EUR, oraz

• 0,5% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale od równowartości 350 000,01 EUR do równowartości 500 000 EUR, oraz

• 0,25% części ceny sprzedaży, jeżeli ta część jest zawarta w przedziale przekraczającym równowartość 500 000 EUR

Całość wynagrodzenia z tytułu droit de suite nie może być wyższa niż równowartość 12 500 EUR. Wynagrodzenie oblicza się poprzez przyporządkowanie ceny sprzedaży do poszczególnych przedziałów kwotowych i zsumowanie wyników uzyskanych w odniesieniu do danego przedziału. Przykładowo, przy cenie sprzedaży 250 000 EUR wynagrodzenie z tytułu droit de suite wyniesie: 5% x 50 000 EUR + 3%x 150 000 EUR + 1%x 50 000 EUR = 2500 EUR + 4500 EUR + 500 EUR = 7500 EUR.

W przypadku odsprzedaży rękopisów utworów literackich i muzycznych wynagrodzenie wynosi 5% ceny.

3. Kto zobowiązany jest do uiszczenia opłaty z tytułu droit de suite?

Obowiązek wypłaty wynagrodzenia dla twórcy nałożony jest na pośrednika, który dokonuje sprzedaży, a więc zazwyczaj na galerię lub dom aukcyjny.

Zwyczajowo sam koszt wynagrodzenia droit de suite pokrywa de facto nowy nabywca dzieła – opłata ta zawarta jest w cenie, jaką płaci on za zakupiony obiekt.

W przypadku domów aukcyjnych ostateczna kwota, jaką uiszcza kupujący składa się więc z ceny “spod młotka”, prowizji aukcyjnej i droit de suite. Taka praktyka jest akceptowana w orzecznictwie europejskim oraz w orzecznictwie polskich sądów, np. wyrok ETS C-41/14, Christie’s France, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 7.08.2018 r., I ACa 263/18.

4. Skąd wiadomo, które dzieła oferowane przez galerię podlegają opłacie droit?

Zwyczajowo dzieła, przy których sprzedaży konieczne będzie uiszczenie opłaty z tytułu droit de suite oznaczane są odpowiednio w katalogu aukcyjnym lub ofercie galeryjnej. Oznaczenia te mogą różnić się w zależności od domu aukcyjnego – zazwyczaj jest to gwiazdka lub inny znak graficzny, czasem sam opis przy pozycji katalogowej.

W Xanadu prace, do których będzie należało doliczyć opłatę z tytułu droit de suite oznaczone są gwiazdką.

5. Czy galeria ma obowiązek zgłoszenia się do artysty, bądź poszukiwania twórcy, któremu przysługuje wynagrodzenie droit de suite? Czy wypłata wynagrodzenia podlega przedawnieniu?

Sprzedawca (np. galeria lub dom aukcyjny) nie ma obowiązku zgłoszenia faktu odsprzedaży dzieła artyście ani poszukiwania twórcy bądź jego spadkobierców i oferowania im wynagrodzenia. Artysta lub spadkobierca sam powinien zgłosić się do podmiotu sprzedającego w celu uzyskania należnego mu wynagrodzenia.

Sprzedawca musi jedynie liczyć się z możliwością zwrócenia się powyższych osób z żądaniem zapłaty kwot tytułem droit de suite i zarezerwować w tym celu odpowiednie środki na wynagrodzenie.

Jeżeli osobą, której należna jest opłata z tytułu droit de suite, jest spadkobierca twórcy dzieła, musi on przedstawić dokumenty poświadczające jego prawo do dziedziczenia.

Roszczenie o wynagrodzenie jest roszczeniem majątkowym i przedawnia się ono na zasadach ogólnych określonych w art. 118 KC (obecnie jest to 6 lat).

6. Czy wynagrodzenie z tytułu droit de suite to przychód galerii sprzedającej dzieło, czy jego twórcy?

Wynagrodzenie droit de suite stanowi przychód twórcy lub jego spadkobierców z tytułu praw autorskich, a więc praw majątkowych. Nie jest to przychód galerii lub domu aukcyjnego dokonującego odsprzedaży, ponieważ ma charakter zwrotny. Nawet jeżeli autor nie zgłosi się po jego odbiór, jest ono należne twórcy lub jego spadkobiercom. Roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z tytułu droit de suite przedawnia się z upływem ogólnych terminów przedawnienia z art. 118 KC. Co do zasady okres przedawnienia wynosi 6 lat, A więc dopiero upływ 6-letniego okresu przedawnienia, będzie skutkował powstaniem przychodu po stronie sprzedawcy.

Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy o PIT, galeria jako płatnik jest zobowiązana do pobrania zaliczki na podatek dochodowy oraz wystawienia PIT-a rocznego od tej opłaty. Nie jest to umowa o dzieło, a więc nie znajdą zastosowania postanowienia o zryczałtowanych kosztach uzyskania przychodów.

Tekst powstał we współpracy z Kancelarią Prawną HWW Hewelt Wojnowski i Wspólnicy oraz Kancelarią Adwokacką Siemiński Gutowski